Agresja staje się problemem codziennego życia. Można ją obserwować wszędzie, nie tylko w domu, na ulicy ale także i w przedszkolu. Już od pierwszych dni w pracy nauczyciel może zaobserwować zjawisko nieadekwatnych do sytuacji zachowań u dzieci. Agresywne zachowanie dzieci może być źródłem wielu kłopotów, dlatego nauczyciel szuka sposobów przezwyciężania trudności wychowawczych w pracy z grupą przedszkolaków.
W/g literatury agresywność jest to nabyta i utrwalona w procesie rozwoju na podstawie uczenia się społecznego stała właściwość indywidualna. Polega na częstych i nieadekwatnych do bodźców reakcjach agresywnych o znacznym nasileniu, występujących do szerokiego zakresu obiektów społecznych.
Formowanie się agresywności jest procesem długotrwałym i uwarunkowanym wieloma czynnikami np. środowisko rodzinne (rodzina patologiczna ), właściwości dziecka, grupa rówieśnicza, programy telewizyjne nasycone przemocą.
Na środowisko rodzinne składa się wiele czynników, które mogą mieć bezpośredni wpływ na powstawanie agresji u dziecka. Są to takie czynniki jak: brak jednego z rodziców, niekonsekwencja w wychowywaniu, kłótnie między rodzicami, naśladownictwo, alkoholizm rodziców. Czynniki te mają także bezpośredni wpływ na atmosferę panującą w rodzinie, a rozwój emocjonalny dziecka zależy w znacznej mierze od niej… Na rozwój dziecka mają także wpływ postawy rodzicielskie np. akceptacja i miłość, jawne odrzucenie, nadmierne wymagania, nadmierna opiekuńczość. Niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka (potrzeba biologiczna, bezpieczeństwa, psychiczna) może przyczynić się w znacznym stopniu do powstawania agresji u dzieci.
Przedszkole może być środowiskiem pełniącym rolę stymulującą rozwój, rozszerzającą dotychczasowe doświadczenia dziecka, ukierunkowującą jego rozwój społeczny i moralny ale może być także przyczyną pojawiających się nieprawidłowości np. zachowań agresywnych. Na powstawanie tych zachowań mogą mieć wpływ nie tylko rówieśnicy ale także nauczyciel. To właśnie od osobowości nauczyciela, jego zachowania, stosunku do dzieci może zależeć powstawanie zachowań agresywnych nieprawidłowych i niepożądanych. Do zachowań i cech nauczyciela sprzyjających powstawaniu agresji należą:
- nieumiejętność stosowania kar i nagród.
- krzykliwość.
- zimny stosunek do dzieci.
- nieumiejętność rozwiązywania konfliktów.
- niesprawiedliwość w traktowaniu dziecka
- surowość, agresywność nauczyciela
- naśladownictwo Nieprawidłowości, które występują w środowisku rodzinnym i rówieśniczym przyczyniają się do powstawania agresji u dzieci… Ale zachowania takie mogą być spowodowane także innymi przyczynami np. oglądanie programów telewizyjnych i filmów nasyconych przemocą. A co za tym idzie naśladowanie bohaterów filmowych.
Na podstawie obserwacji zachowań dzieci w przedszkolu mogę stwierdzić, że dzieci starsze 5-6 letnie (w szczególności chłopcy) są bardziej skłonne do agresji.
Mimo, że definicje agresji są różne, to sprowadzają się do stwierdzenia, ze są to zachowania, które wyrządzają krzywdę drugiemu człowiekowi, krzywdę moralną, psychiczną lub fizyczna, a wiec są to zachowania niewłaściwe i niepożądane.
W mojej długoletniej pracy z dziećmi zaobserwowałam różne rodzaje zachowań agresywnych. Występowała agresja werbalna-słowna np.: skarżenie, wyśmiewanie, przezywanie, arogancja, straszenie, podnoszenie głosu, kłamstwo… Bardzo często występuje również agresja typu niewerbalnego czyli fizyczna np.: bicie, kopanie, popychanie, drapanie, niszczenie przedmiotów, dokuczanie, szczypanie, gryzienie, rzucanie, wyzywanie, plucie. Zauważyłam wiele przejawów agresji fizycznej zarówno u dzieci młodszych jak i starszych. Dzieci, które chodzą pierwszy rok do przedszkola nie przejawiają tak dużej agresji..
U dzieci występuje także agresja bezpośrednia polegająca na jawnym ataku skierowanym na przedmiot będący powodem frustracji i możliwym tylko w jego obecności, a także agresję przemieszczoną czyli atak skierowany na tzw.„obiekty zastępcze”, czyli na osoby lub rzeczy nie będące właściwym przedmiotem zachowań agresywnych np. nauczycielka prosi Kubę aby odstawił samochód bo jeździ za szybko. Kuba odstawia samochód, podchodzi do stolika gdzie dzieci układają puzzle i rozrzuca je. Z obserwacji wynika, że agresja bezpośrednia częściej występuje u dzieci niż agresja pośrednia- przemieszczona. Dzieci znaczniej„atakują” słownie lub fizycznie przedmiot swojej agresji, rzadziej natomiast wyładowują swa agresję na przedmiotach lub innych dzieciach.
Zachowaniom agresywnym u dzieci w wieku przedszkolnym można zapobiegać poprzez współpracę nauczyciela z rodzicami: poprzez częste rozmowy indywidualne, pogadanki, organizowanie spotkań z psychologiem, a także poprzez proponowanie odpowiedniej literatury.
W eliminowaniu zachowań agresywnych u dzieci bardzo ważną rolę pełni nauczyciel. Dzieci skłonne są do naśladowania sposobu bycia swych nauczycieli, a wiec postawa demokratyczna nauczyciela, aktywizowanie nie rozkazem lecz miłym, serdecznym podejściem i wyrozumiałością. Musimy dzieciom uświadomić, że można porozmawiać z drugą osobą bez używania siły, że koleżanka i kolega są takim samym człowiekiem jak on i mają takie same prawa, że każdemu człowiekowi znajdującemu się w potrzebie należy się pomoc i szacunek.
Jednym ze sposobów zapobiegania zachowań agresywnych u dzieci jest umiejętne rozwiązywanie konfliktów w grupie. Nauczyciel powinien dążyć do poznania przyczyny konfliktów dziecięcych, ograniczyć sytuacje, które sprzyjają ich powstawaniu oraz uczyć dziecko co jest dobre, a co złe.
Bardzo ważną sprawą jest umiejętne stosowanie kar i nagród… Jestem przekonana, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowania niż kara. Nagrody dowartościowują dziecko, wskazują właściwe zachowanie, dziecko czuje się ważne i potrzebne. Kary natomiast przyczyniają się do utrwalenia złych zachowań, dziecko buntuje się, wyładowuje złość na innych dzieciach lub przedmiotach. W swojej pracy powierzałam dzieciom odpowiedzialne zadania, prowadziłam zabawy uspokajające ale także i zabawy ruchowe, taneczne, nagradzałam we właściwym momencie, rozmawiałam z nimi tłumacząc, ze postępują niewłaściwie i dlaczego, dostarczałam im wzorów prawidłowego zachowania poprzez literaturę i film.
Podsumowując można stwierdzić, iż wpływ wychowania, wzorców postępowania i atmosfery uczuciowej domu rodzinnego i przedszkola, ma podstawowe znaczenie zarówno dla powstawania agresywnego zachowania, jak i w procesie terapeutycznym, zmierzającym do modyfikowania zachowań dziecka.
Literatura:
- A.Kozłowska, Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984.
- Z. Skorny, Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się, Warszawa 1968.Janina Bator